Mimarlığın en yüksek onur ödülü olan Pritzker, bu yıl Burkina Fasolu mimar ve aktivist Diébédo Francis Kéré'ye verildi. Toplulukları güçlendirme ve dönüştürmeye odaklanan mimarlık yaklaşımıyla tanınan mimar, çoğunlukla kısıtlamalar ve zorluklarla dolu alanlarda, yerel malzemeler kullanılarak yapılmış, değeri yapının kendisini aşan çağdaş tesisler inşa ediyor.

Francis Kéré Kimdir?

Ödül açıklamasında "Güzellik, alçakgönüllülük, cesaret ve buluş içeren binaları, mimarisiyle bütünleşen duruşuyla Kéré, bu ödülün misyonunu zarif bir şekilde sürdürüyor" sözleriyle anılan mimar, vizyonunu şöyle özetliyor:  “Paradigmayı değiştirmeyi, insanları hayal kurmaya ve risk almaya zorlamayı umuyorum. Zengin olduğunuz için malzeme israf etmeniz gerekmez. Fakir olduğunuz için kaliteden vaz geçmemelisiniz[...] Herkes kaliteyi hak eder, herkes lüksü hak eder ve herkes konforu hak eder. Birbirimize bağlıyız ve iklim, demokrasi ve kıtlık endişeleri hepimizi ilgilendiriyor.” 

1965 yılında Gando, Burkina Faso'da doğan ve Almanya'nın Berlin kentinde yaşamını sürdüren Francis Kéré, Pritzker değerlendirme kurulunun da açıkladığı gibi, “dünyanın zaman zaman unutulan bir bölgesinde yaşayan sayısız vatandaşın yaşamlarını ve deneyimlerini iyileştirmek” için çalışıyor. Köy muhtarının en büyük oğlu ve mahallesinde okula giden ilk kişi olan mimarın ilk mimarlık deneyimi, bir yandan çocukluk döneminde havalandırma ve ışıktan yoksun sınıfından bir yandan da oturup ona hikayeler anlatan büyükannesinin küçük, aydınlık ama güvenli alanından kaynaklanıyordu: “Anaokulunun olmadığı, ancak topluluğun aileniz olduğu bir yerde büyüdüm. Herkes seninle ilgilenirdi; tüm köy senin oyun alanın olurdu. Günlerim yiyecek ve su temin etmekle, ama aynı zamanda da bir arada olmakla, birlikte konuşmakla, birlikte evler inşa etmekle geçiyordu. Büyükannemin hikayeler anlattığı loş odayı hatırlıyorum; odanın içindeki sesi bizi çevreliyor, yaklaşmaya ve güvenli bir yer oluşturmaya çağırıyordu. Mimarlığa dair ilk algım buydu."  

Eğitim Camiasında Adından Söz Ettirdi...

1985 yılında Berlin'e giden Francis, marangozluk bursuyla gündüzleri çatı ve mobilya yapmayı öğrenirken geceleri de okula gidiyordu. 1995 yılında Technische Universität Berlin'de eğitim görmek için burs kazanır ve 2004 yılında mimarlık alanında yüksek derece ile mezun olur. 

Birbiri Ardı Gelen Eserler...

1998'de fon toplamak ve ülkesindeki çocukların daha rahat bir eğitim ortamına sahip olma hakkını savunmak için Kéré Vakfı'nı kuran mimar, 2001 yılında ilk binası olan Gando İlkokulu'nu “yerel malzemeler ve modern mühendisliğin yaratıcı biçimleri” rehberliğinde yerel halk ile birlikte inşa etmiş 2004 yılında ona Ağa Han Mimarlık Ödülü'nü kazandıran bu proje, bir yıl sonra Berlin Almanya'da kendi pratiği Kéré Architecture ofisini kurmasını sağlamış. Bu başarıyı Burkina Faso, Kenya, Mozambik ve Uganda'da hayata geçirilen birçok okul ve tıp merkezi izler.

Okullar ve sağlık yapıları dışında, Afrika'da Burkina Faso Ulusal Meclisi (Ouagadougou, Burkina Faso) ve Benin Ulusal Meclisini (Porto-Novo, Benin Cumhuriyeti) gibi iki tarihi parlamento binası projesinin inşaatı da sürmekte.  Startup Lions Kampüsü (2021, Turkana, Kenya), bir bilgi ve iletişim teknolojileri kampüsü ve Burkina Teknoloji Enstitüsü (2020, Koudougou, Burkina Faso) geleneksel yapım teknikleri kullanılarak hayata geçirilmiş projeleri arasında. 

İçinde yetiştiği Batı Afrika geleneğinden beslenen Kéré, kendi topraklarına ait "fikir alışverişi, hikaye anlatıcılığı ve kutlamalar için kutsal bir ağacın altında bir araya gelme" pratiğini mimari bir ifadeye dönüştürmüş durumda. Pritzker Değerlendirme Kurulu ödül açıklamasında minarın bu yönüne de vurgu yapıyor: "Francis Kéré dünyanın önde gelen Teknik Üniversitelerinden birinden aldığı eğitimi kendi ülkesi için kullanmış ve tüm kaynağını bölgesinin yerel bilgi birikimini, kültürünü ve toplumunu yükseltmek için kullanmıştır. Yerel ve küresel bakış açısı, estetiğin ve iyi niyetin çok ötesine geçerek, geleneksel ile çağdaşı bütünleştirmesini de sağlıyor. Aynı zamanda, çağdaş hümanizmi geliştirirken, tarihe, geleneğe, kesinliğe, yazılı ve yazılı olmayan kurallara derin bir saygıyı ifade ediyor."

Afrika kıtasının dışında Danimarka, Almanya, İtalya, İsviçre, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'nde de birçok yapıya imzasını attı. Tippet Rise Art Center(2019, Montana, ABD), Léo Doctors' Housing (2019, Léo, Burkina Faso), Lycée Schorge Secondary School'da Xylem (2016, Koudougou, Burkina Faso), Mali Ulusal Parkı (2010, Bamako, Mali) ve Opera Köyü (Aşama I, 2010, Laongo, Burkina Faso) önemli eserleri arasında yer alıyor.

Sayısız Ödül...

Harvard, Yale, Münih Teknik gibi birçok üniversite ve enstitüde misafir öğretim üyesi olan Francis Kéré,  Cité de l'Architecture et du Patrimoine'nin Küresel Sürdürülebilir Mimarlık Ödülü (2009), BSI İsviçre Mimari Ödülü (2010); Global Holcim Awards Gold (2012, Zürih, İsviçre), Schelling Mimarlık Ödülü (2014); Amerikan Sanat ve Edebiyat Akademisi'nden Arnold W Brunner Anma Ödülü (2017); ve Thomas Jefferson Vakfı Mimarlık Madalyası (2021) gibi birçok ödülün de sahibi.