Avustralya'nın Dinozorları

Wollemi Çamı

Wollemi çamı, aslında gerçek bir çam değil; Jurassic ve Kretase dönemleri boyunca dünya ormanlarının önemli bölümünü oluşturan son derece ilkel Araucariaceae (arokaryase) familyasına ait bir tür.

Milyonlarca yıldır dünya üzerinde olan bu "dinozor ağaçlarla" insan, ancak 16 yıl önce, 10 Ekim 1994 yılında karşı karşıya geldi. New South Wales Doğal Parkların'dan David Noble, Blu Mountains (Mavi Dağlar) da konumlanan Wollemi Milli Park'ı içinde dolaşırken; kanyonun kumtaşı sırtlarında daha önce hiç ayak basılmamış yerlerde doğa yürüyüşü yaparken keşfetmiş bitki dünyasının bu "dinozorlarını". Avustralya'nın en büyük kenti Sydney'in güneybatısında, kente sadece 150 km uzaklıkta, milyonlarca yıl hiç değişmeden yaşayıp durmuş bu ağaçlar... Araştırmalar sonunda, bunun bilimin tanımadığı sıra dışı bir ağaç türü olduğu saptanınca, bu olağanüstü keşif, botanik dünyasında büyük bir heyecan yaratır. Ağaca daha sonra Wollemia nobilis ismi verilir. Wollemia cins adını aslında Wollemi Milli Park'tan daha sonra almış. Bu sözcük, Aborijin dilinde "etrafına bak, gözlerini açık tut ve gözlemle" anlamına geliyor.

Buz çağından bugüne

Wollemia nobilis, 40 metreye kadar uzayabilen, yarıçapı 1.2 metreye kadar ulaşabilen, her dem yeşil, kozalaklı bir ağaç. 10 yaşını geçen ağaçların gövdelerinin kabuklarında çok bariz, patlaklı çikolatalara benzeyen yumrular oluşmaya başlıyor. Dallanma biçimi, kendine özgü. Ana yapısını oluşturan tüm dalları gövdeden uzuyor; o dallardan büyüyen yanal dallar yok. Kuzeni maymun çıkmaz ağacı (Şili arokaryası) gibi, dallar helezonik biçimde sıralanıyor ve yapraklar da iki ya da dört safta kademeli olarak sıralanıyor; bu çok belirgin bir özellik. Kış aylarında uyku halindeyken, en ucundaki tomurcuklar, büyüyen uçlarını koruyan "polar cap", bir reçineyle kaplanıyor. Onun buz çağını, bu özelliği sayesinde atlatmış olabileceğini düşünüyor bilim insanları.

Yavaş büyüyen bir ağaç

Bahar geldiğinde de bu kapsülün içinden taze, yumuşak, lime yeşili dallar çıkarak büyümeye başlıyor ve yavaş yavaş değişerek olgun yaşlarında mavi-yeşile dönüyorlar. Yapraklar, 3-8 cm uzunluğunda ve 2-5 mm genişliğinde, düz doğrusal bir yapıda... Yeşil kozalakları, 6-12 cm'den 5-10 cm'e ulaşıyor ve 18-20 ay içinde olgunlaştıktan sonra rüzgar yoluyla tozlaşma oluyor. Tohumların kolayca uçmalarını sağlayan ince bir kağıt gibi minik kanatçıkları var, diğer kozalaklı türlerde olduğu gibi... Çok yavaş büyüyen ağaçlar bunlar. Wollemi bölgesinde atalarının klonları olarak yaşayan bu yaşlı bireylerin bugün yaklaşık 500 ila 1000 yaşında olduğu sanılıyor

Wollemi Çamı'nın neslinin insanlar Avustralya kıtasına gelmeden çok önce tükenmiş olduğu sanılıyordu; insanlarla hiç karşılaşmamış olduğu için insanlığın kültürel, gündelik hayatında da bir karşılığı yok. Öte yandan, bilim dünyasındaki gelişmeler, antik türlerin evrimleşmiş bitkilerde bulunmayan kimi özelliklerin insanın yararına sunulabileceğini gösteriyor. Örneğin, Wollemi çamı yapraklarından elde edilen özler, kışlık buğday üretimini etkileyen bir zararlı olan çavdar otunu önlemede başarılı olduğu bulunmuş. Bu maddenin, herbisitlere yani zararlı otları öldüren ilaçlara alternatif olarak, yüksek maliyetlere ulaşmadan zararlı otlarını yayılımının kontrol altına alınmasına yardımcı olabileceği düşünülüyor. Çavdar otu, birçok yabani ot gibi, Wollemi’nin yokluğunda evrilmiş; bu yüzden Wollemi’nin kimyasına karşı direnç geliştirmesi pek olası değil.

Nesli tehlike altında tür kategorisinde olan Wollemi çamı bugün Avustralya'da sıkı koruma altında. Tam bulundukları yer gizli tutuluyor; kanyonun bu uzak köşesine ağacı bulmak için gelmeye kalkan olursa cezai işlem uygulanıyor. Bu yasaklar, bu dinozorların herhangi bir hastalığa yakalanmasını engellemek için de konmuş.

Bu koruma stratejisinin bir parçası olarak artık genç ağaçlar kültüre alınarak çoğaltılıyor ve dünyanın her yerine gönderiliyor. 2006 yılında, Queensland’daki resmi fidanlıktan çok sayıda klonlanmış Wollemi çamı fidesi piyasaya sürülmüş; dünyanın dört bir yanındaki meraklıları da kendi dinozor ağaçlarını satın alabiliyor artık. Blue Mountains'da Tomah Dağı Botanik bahçelerinde de Wollemi çamları yetiştiriliyor; ağaçların doğal habitatlarını ve botanik açıdan muhteşem ağaçların genetik havuzlarını kopyalayan korunaklı bir vadide büyüyor.